اما و اگرهای بازار نفت خام در سال 2017

روند افزایش قیمت هرچند که می رود تا کام صادرکنندگان نفت خام را شیرین کند اما بارقه های امید را در دل تولیدکنندگان نفت خام‌های نامتعارف نظیر نفت شیل نیز روشن کرده است.

به باور برخی تحلیلگران نفتی مهمترین خطری که روند افزایش قیمت‌ها را تهدید می کند عدم پایبندی اعضای اوپک به کاهش تولید، افزایش تولید نفت شیل متعاقب بالا رفتن قیمت‌ها و سودآوری بیشتر آن است. حالا دنیای نفت در برابر پرسش‌های سختی قرار دارد. آیا اعضای اوپک به برنامه کاهش تولید پایبند خواهند بود؟ متعاقب این کاهش‎ها، بازار عرضه و تقاضا چه زمانی به توازن خواهد رسید؟ با توجه به افزایش قیمت‌ها، وضعیت نفت شیل برای برگشت به صحنه رقابت چگونه خواهد شد؟ واکنش بازیگران مهم نفتی به بازگشت نفت شیل به چه شکل است؟ آیا اوپک در برابر نفت شیل مجدداً در چرخه حفظ سقف/ افزایش تولید به منظور کاهش قیمت و حذف رقیب خواهد افتاد؟ آیا نفت شیل منادی به صدا درآوردن اخطار پایان عصر نفت است؟ برای پاسخ به این سوالات و بسیاری دیگر از پرسش های مربوطه بهتر است که ابتدا برخی از مهمترین مولفه های موثر در قیمت گذاری نفت خام را مورد بررسی قرار دهیم.

رشد اقتصادی

آمارها همچنان گواه نامشخص بودن وضعیت رشد اقتصادی آمریکا، اروپا و چین هستند. معضل بدهی‌های چین کماکان پابرجا بوده و ارزش دلار نیز این روزها تقویت شده است. بنابر پیش بینی ها از یک سو رشد اقتصادی تعداد زیادی از مصرف کنندگان مهم نظیر چین و هند در سال 2017 در مقایسه با سال 2016 روندی نزولی داشته و به ترتیب از 6.7 به 6.6 درصد و 7.3 به 6.8 درصد کاهش خواهند یافت. این شرایط چنانچه پایدار بماند بر روی میزان تقاضای نفت خام اثری منفی بجا گذاشته و می تواند همچون ترمزی بر سر راه افزایش قیمت نفت خام عمل کند. از سوی دیگر هر چند افزایش رشد اقتصادی آمریکا از 1.7 به 2.3درصد سبب بالارفتن تقاضای این کشور خواهد شد لیکن به احتمال فراوان این بالارفتن تقاضا سبب افزایش تولید نفت شیل شده که در این صورت تغییر چشمگیری در موازنه عرضه و تقاضا برای جهان بدون آمریکا به وجود نخواهد آمد. 

شرایط عرضه نفت خام

به گواه آمارها، تولید نفت خام در دنیا طی سال 2017 روزانه 97 میلیون و 420 هزار بشکه خواهد بود. آژانس بین المللی انرژی در تازه ترین پیش بینی خود اذعان کرده که قبل از توافق تولیدکنندگان، آمارهای عرضه و تقاضا نشان از توازن بازار تا پایان سال 2017 داشتند. در ادامه گزارش آمده است (اگر اوپک بی درنگ و به صورت کامل به سمت کاهش تولید هدف گذاری شده حرکت کند و دیگر تولید کنندگان نیز به توافق عمل کنند، بازار احتمالا در نیمه نخست سال 2017 به وضعیت کمبود نفت تغییر وضعیت خواهد داد). به گفته آژانس بین المللی انرژی، کاهش میزان ذخایر نفت جهان تنها در صورتی محقق خواهد شد که اوپک عرضه نفت را به میزانی کاهش دهد که تولید به سطح حدود 32 میلیون و 700 هزار بشکه در روز برسد و در این سطح باقی بماند. هرچند که مشخص نیست اعضای اوپک تا چه میزان به این توافق پایبند باشند. برخی گمانه زنی ها حاکی از این است که تعدادی از اعضای اوپک ممکن است صرفاً برای مدت کوتاهی از این کاهش تولید تبعیت کنند چون شرایط اقتصادی این کشورها به صورتی است که تحمل فشار ناشی از کاهش درآمدها برای آنها بسیار مشکل خواهد بود.

نکته حائز اهمیت در این مبحث که نباید از آن غافل شد این است که عده ای از تحلیگران نفتی با توجه به روند کنونی افزایش قیمت‌ها انتظار بالارفتن میزان عرضه نفت خام خصوصاً نفت خام‌های نامتعارف نظیر شیل اویل را دارند. امری که در صورت وقوع، احتمال تغییر سیاست‌های نفتی تولیدکنندگان عمده نظیر ایران، عربستان و عراق به منظور دفاع و حفظ سهم بازار را درپی خواهد داشت.

وضعیت تقاضای نفت خام

طبق آمار، میزان تقاضای نفت خام در سال 2017 روزانه 95 میلیون و 500 هزار بشکه برآورد شده است. این در حالی است که میزان تقاضا در سال 2016 روزانه 94 میلیون و 400 هزار بشکه بوده است. شاید دلیل این افزایش نه چندان زیاد این است که طی این سالها توسعه انرژی‌های جایگزین نفت روندی صعودی داشته است. این امر سبب ایجاد ظرفیت مازاد پالایشی در نقاط مختلف جهان شده به نحوی که هم اکنون در آسیا و اقیانوسیه چهار میلیون و 600هزار بشکه، در آمریکای شمالی سه میلیون و 100 هزار بشکه و در اتحادیه اروپا 2 میلیون و 700 هزار بشکه در روز ظرفیت مازاد پالایشی وجود دارد که با توجه به هزینه های سرمایه ای و عملیاتی که فارغ از میزان پالایش روزانه، همواره به دوش پالایشگران است کاهش ظرفیت عملیاتی و وجود ظرفیت بلااستفاده، سبب افزایش هزینه های پالایش هر بشکه نفت خام و کاهش حاشیه های سود پالایشی شده است.

نکته مهم بعدی تغییر الگوی انتقال نفت خام است. بعنوان نمونه متعاقب افزایش تولید میدان نفتی ایگل فورد آمریکا از میزان تقاضا برای نفت خام مشابه میدان مذکور یعنی نفت خام بونی لایت نیجریه به میزان زیادی کاسته شد و نفت خام مزبور که تا پیش از این مسیر اصلی اش پالایشگاه‌های آمریکا بود ، مجبور به تغییر مسیر و راهی شدن به دیگر بازارها نظیر بازار آسیا و اروپا شد.

به هر روی، تغییر میزان و مسیر تقاضا از سوی تعدادی از شرکت‌های مصرف کننده شاخص، تغییرات قوانین واردات، استفاده از انواع مختلف نفت خام خصوصاً نفت خام‌های نامتعارف، توسعه استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و افزایش ظرفیت‌های پالایشی در آسیا، اقیانوسیه و خاورمیانه سبب تغییر در هژمونی تقاضای منطقه ای شده و سبب شده که میزان تقاضا در بازارهای آمریکا و اروپا کاهش چشمگیری یابد. این پالایشگاه‌ها که در سال‌های نه چندان دور (سال 2005) حدود 57 درصد از نفت خام جهان را مصرف می کردند حالا میزان تقاضای آنها به حدود 46 درصد کاهش یافته است. آمارها حاکی از این است که روند کاهش تقاضای نفت خام در آمریکا و اروپا همچنان ادامه دارد. اما برخلاف آنها تا سال 2020 در آسیا و اقیانوسیه حدود سه میلیون و 500 هزار بشکه و در منطقه خاورمیانه نیز حدود سه میلیون و 320 هزار بشکه طرح‌های افزایش ظرفیت پالایشی در دست ساخت و توسعه قرار دارد.

جالب اینکه اوپک با وجود طرح کاهش تولید قصد دارد بخش عمده ای از مشتریان آسیایی خود را حفظ کند، لذا انتظار نمی رود عرضه نفت به پالایشگاه‌های آسیایی کاهش قابل توجهی را شاهد باشد که در این صورت با توجه به دسترسی راحتتر آنها به مبادی صادرات نفت خام، هزینه ها برای ایشان کماکان تغییر چندانی نکرده و حاشیه سود آنها تغییر محسوسی نخواهد کرد. رشد تقاضا از سوی چین و هند احتمالا به اندازه سال 2016 سبب تقویت بازار نخواهد شد. در حالی که هند با تبعات کاهش ارزش پول ملی خود مواجه است، چین مقررات داخلی خود در زمینه پالایشگاه‌های خصوصی را سختگیرانه تر کرده و مخازن ذخیره سازی نفت این کشور نیز در حال پر شدن است. هر دوی این تحولات احتمالاٌ سبب کاهش رشد تقاضا از جانب 2 کشور مهم مصرف کننده نفت خواهد شد.

تقویت ارزش دلار نیز در سال 2017سبب محدود شدن تقاضا خواهد شد. اگر دولت جدید آمریکا سیاست‌های تجاری ای در زمینه حمایت از شرکت‌های داخلی اتخاذ کند، می تواند سبب در گرفتن یک جنگ تجاری شود و روند ترمیم اقتصاد جهانی را تهدید کنند و نهایتاً سبب جلوگیری از افزایش تقاضا برای نفت شود. با این حال انتظار می رود در چند ماهه اول سال 2017 تحت تاثیر آغاز کاهش تولید از سوی اوپک و تولید کننده های غیرعضو، قیمت نفت بالاتر رفته و به بیش از 60 دلار در هر بشکه برسد. اما این قیمت‌ها تداوم نخواهد داشت. با توجه به موارد فوق انتظار تغییر چشمگیری در بخش تقاضا طی سال 2017 وجود ندارد.

نفت شیل

بسیاری از کارشناسان نفتی، عرضه فزاینده نفت شیل در بازار را مهمترین عامل شروع کاهش شدید قیمت نفت در سال 2014 می دانند. تعدادی از ایشان گام را فراتر نهاده و اذعان می کنند که در صورت مقرون به صرفه شدن تولید این نوع نفت خام‌ها و مناسب شدن شرایط قیمتی، عصر فعلی نفت پایان یافته و عصر جدید دیگری در این عرصه آغاز خواهد شد.
نفت شیل در سال 2014 علاوه بر تاثیر بر روی قیمت‌ها به اختلافات درونی اوپک نیز دامن زد و اعضای اوپک جهت مقابله با آن به شیوه‌های مختلفی دست زدند. مهمترین شیوه آنها این بود که تلاش کردند که با توجه به هزینه بر بودن تولید نفت خام شیل، با پایین نگه داشتن قیمت‌ها از طریق عدم کاهش تولید و حفظ یا افزایش سقف تولید خود، عرضه نفت خام شیل را به چالش کشیده و موجبات خروج آن را از بازار فراهم سازند که این امر در بازه زمانی خاصی تا حدودی موفق عمل کرد. اما باید توجه داشت که با توجه به پیشرفت سریع فن آوریهای استخراج نفت شیل و متعاقباً کاهش هزینه های مرتبط، نتایج تکرار این شیوه در آینده قابل پیش بینی نخواهد بود. علیهذا تولیدکنندگان نفت شیل می دانند در مقابل تولیدکنندگان سنتی نفت خام راه سختی در پیش روی دارند. هرچند که آنها رشد قابل توجه ای در هفت هفته آخر سال 2016 داشتند و سال جدید میلادی را با 525 عدد دکل‌های حفاری شیل در آمریکا آغاز کردند. با این حال این رقم، 11 عدد کمتر از مدت مشابه در سال قبل از آن بود.

نتیجه گیری

با توجه به شرایط کنونی و با فرض ثابت ماندن سایر مولفه های موثر در قیمت گذاری نفت خام، انتظار  می رود که مازاد عرضه نفت خام در بازار طی سال 2017 کماکان ادامه داشته باشد. پیش بینی می شود کاهش تولید اوپک، قیمت نفت را در سال 2017 از محدوده 40 تا 50 دلار با افزایشی آرام به محدوده 50 تا 65 دلار برساند. همزمان باید منتظر پایبندی اعضا به تصمیم اخیر اوپک در خصوص کاهش تولید جهت افزایش قیمتها بود. تصمیمی که با بالارفتن قیمت‎ها مجدداً موجبات بازگشت و تولید نفت خام شیل را فراهم خواهد کرد که در این صورت این روند افزایش قیمت‌ها که در حال حاضر آغاز شده به احتمال زیاد متوقف شده و بازهم باید شاهد کاهش قیمت‌ها باشیم که در این صورت تاکتیک بعدی اوپک بسیار تعیین کننده خواهد بود. اما بطور یقین می توان گفت که مشخص نیست که تاکتیک حفظ سهم بازار اوپک در مقابل نفت شیل تا چه زمانی جواب خواهد داد. قطعاً با رشد تکنولوژی و کاهش هزینه های استخراج نفت شیل، مقابله با آن سخت تر می شود و احتمالاً چنانچه هربار اوپک سعی کند که با کاهش تولید، قیمتها را بالا ببرد این نفت شیل خواهد بود که تولیدش اقتصادی تر شده و عرضه اش افزایش می یابد و چنانچه این سازمان بخواهد با حفظ سقف تولید خود که منجر به حفظ مازاد عرضه می شود قیمتها را پایین نگه دارد تا از اقتصادی شدن تولید نفت شیل جلوگیری کند، عملاً اعضای خود را از میلیاردها دلار درآمد محروم خواهد ساخت که در این صورت بطور قاطعانه می توان گفت که این استراتژی در بلندمدت جواب نخواهد داد. به هر شکل، نتیجه تقابل اوپک و نفت خامهای نامتعارف (خصوصاً نفت شیل) قیمت‌های فردای دنیای نفت را رقم خواهد زد. قیمت‌هایی که وابسته به اما و اگرهای زیادی هستند.

                                                                                                                      ایمان نیکزاد
                                                                                                                                                                                           کارشناس ارشد انرژی