فرجام برجام در نفت

حتی اگر افزایش تولید و صادرات نفت را تنها دستاورد اجرایی شدن برجام در صنعت نفت تلقی کنیم، این دستاورد به قدری بزرگ است که می تواند بر جملاتی از این دست که «برجام رهاوردی برای اقتصاد ایران نداشته است»، خط بطلان بکشد.

تولید نفت در ایران هم اکنون به مرز چهار میلیون بشکه در روز رسیده است و این افزایش ظرفیت تولید، قبل از هر چیز ریشه در فراهم شدن امکان صادارت نفت به واسطه اجرای برجام دارد؛ وگرنه کیست که به خاطر نداشته باشد شرکت های تولیدکننده نفت در زمان تحریم با چه کاهش های تکلیفی مکرری مواجه می شدند. تولید گاز نیز اکنون شیبی صعودی دارد. امروز ظرفیت تولید گاز غنی در کشور به بیش از 820 میلیون متر مکعب در روز رسیده است.

روند توسعه میدان گازی پارس جنوبی پس از اجرایی شدن برجام شتاب گرفت و امروز ایران با برداشت بیش از 500 میلیون مترمکعب گاز از این میدان مشترک، در یک قدمی قطر قرار گرفته است. در میدان های مشترک غرب کارون نیز امسال طرح های بزرگی به بهره برداری رسید و ظرفیت تولید نفت کشور از میادین مشترک واقع در این منطقه به حدود 300 هزار بشکه در روز بالغ شد.

در بخش صادرات نیز این روند رو به رشد حاکم بود. صادرات نفت ایران پیش از اجرای برجام کمتر از یک میلیون بشکه در روز بود که پس از آن در فاصله کمتر از چهار ماه از مرز 2 میلیون بشکه در روز گذشت. شرکت ملی نفت ایران پس از اجرای برجام، با هفت شرکت بزرگ اروپایی شامل توتال فرانسه، ساراس ایتالیا، هلنیک پترولیوم یونان، لوک‎اویل روسیه، سپسای اسپانیا، انی ایتالیا و تاپراش ترکیه قراردادهای بلندمدت فروش نفت امضا کرده است و صادرات نفت کشورمان به اروپا که پیش از برجام عملا متوقف شده بود، امروز به بیش از 700 هزار بشکه در روز رسیده است.

روند افزایش واردات نفت از ایران در کشورهای غیراروپایی نیز با رشد قابل توجهی همراه بوده است. به طور مثال میانگین واردات نفت هند از ایران در سال 2016 نسبت به مدت مشابه قبل، بیش از 2 برابر افزایش یافته که بر اساس گزارش رویترز، افزایش خرید پالایشگران هندی از ایران به سبب رفع تحریم های کشورمان بوده است. ایران هم اکنون چهارمین تامین کننده نفت هند است و یا صادرات نفت ایران به چین در اکتبر سال 2016 در مقایسه با مدت مشابه پارسال (پیش از اجرای برجام) بیش از 2 برابر افزایش یافت و ایران را به چهارمین تامین کننده نفت بزرگترین بازار نفت دنیا (چین) بدل کرد.

این افزایش تولید و صادرات نفت و در کنار آن دیپلماسی نفتی وزارت نفت، وزنه ایران را در اوپک سنگین تر کرد و باعث شد نشست صد و هفتاد و یکم اوپک به نقطه عطفی در تاریخ سازمان کشورهای صادرکننده نفت بدل شود.  ایران نه تنها در نشست اخیر اوپک از حق و سهم خود در تولید نفت دفاع کرد، بلکه با نقش آفرینی در تعیین سقف تولید اوپک، گام بلندی در مسیر افزایش بهای نفت در بازارهای بین المللی برداشت.

اما واقعیت این است که افزایش تولید و صادرات نفت و موفقیت در اوپک، تنها دستاورد برجام برای صنعت نفت نبوده است.

توسعه تعاملات بین المللی و زمینه سازی برای انتقال فناوری، بی شک یکی دیگر از دستاوردهای مستقیم اجرای برجام برای صنعت نفت ایران است. پس از اجرایی شدن برجام، حدود 15 یادداشت تفاهم بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت های بین المللی فعال در صنعت نفت جهان امضا شد و ایران از این فرصت برای دستیابی به بهترین طرح جامع توسعه برای توسعه میدان های نفت و گاز خود بهره برد.

اگر امروز صنعت نفت ایران به انتقال فناوری های روز در حوزه های مختلف به ویژه در زمینه پیاده سازی روش های ازدیاد برداشت نفت امیدوار شده است، به این دلیل است که با اجرای برجام، مسیر برای تعاملات بین المللی و بهره مندی از فناوری های روزآمد دنیا هموار شده است.

متوسط ضریب بازیافت در مخازن نفتی ایران 24.5 درصد است و این ضریب در برخی مخازن از پنج درصد تجاوز نمی‎کند. ایران برای دستیابی به روش های ازدیاد برداشت و احیای میادین قدیمی خود نیازمند بهره‎مندی از فناوری های نوین و تعامل با شرکت های بین المللی برخوردار از این فناوری هاست. قاعدتا بدون برجام، تحقق هدف ازدیاد برداشت از میدان های قدیمی دست نیافتنی می ماند.

 اجرای برجام و رفع موانع واردات کالاهای مورد نیاز، صرفه‎جویی در هزینه‎ها را به همراه داشت. در سال‎های تحریم، برخی کالاها چندبار سفارش داده می‎شد وگاه کالای تقلبی به ایران می دادند، آن هم با دو یا سه برابر ارزش واقعی کالاها؛ اما پس از برجام امکان خرید مستقیم از فروشنده اصلی فراهم و توربین ها و دستگاه های توقیف شده صنعت نفت ایران در خارج از کشور آزاد شد. اولین هیئت خارجی که پس از برجام به ایران وارد شد، آلمانی‎ها بودند که با استمرار مذاکرات دو طرف، زیمنس متعهد شد نسبت به آزادسازی تجهیزات بلوکه شده ایران اقدام کند و این تعهد عملیاتی شد. یا در حوزه وصول درآمدهای نفتی، ایرانی که در زمان تحریم با مشکلات عدیده ای برای دریافت عواید حاصل از فروش نفت خود دست و پنجه نرم می کرد، امروز مشکلی در این زمینه ندارد و بی نیاز از دلال های سودجو و فرصت طلب (که توانستند در دولت قبل، یکی از بزرگترین پرونده های فساد نفتی را رقم بزنند)، نفت خود را در بازارهای بین المللی به فروش می رساند.  

حتی در تقویت توان شرکت های داخلی نیز برجام بی تاثیر نبوده است. صادرات نفت ایران که در زمان تحریم به کمتر از یک میلیون بشکه رسیده بود، با ادامه آن روند رو به افول می گذاشت و بی تردید در آن شرایط، استفاده از ظرفیت های صنعت نفت کشورمان کاهش می یافت و به دنبال آن، علاوه بر بحرانی که شرکت های تابعه وزارت نفت را درگیر می کرد، شرکت های داخلی که به انحاء مختلف در صنعت نفت کشور فعالیت می کنند، دچار رکود می شدند. اما با اجرای برجام، فضا برای افزایش تولید و صادرات نفت خام ایران مساعد شد و اکنون شرکت های داخلی بیش از هر زمان دیگری به آینده کسب و کار خود خوشبین هستند.

پاگرفتن شرکت های اکتشاف و تولید ایرانی را شاید نتوانیم دستاورد مستقیم برجام تلقی کنیم، امابدون تردید اگر برجام اجرایی نمی شد و راه برای تعامل با شرکت های بین المللی هموار نبود، قراردادهای جدید نفتی نیز قابلیت اجرا پیدا نمی‎کرد و ایجاد شرکت های اکتشاف و تولید در داخل کشور نیز از دستور کار خارج می شد. این در حالی است که امروز صنعت نفت ایران برای نخستین بار در تاریخ بیش از یکصدساله خود، به شکل‎گیری شرکت های ای‎اندپی داخلی امیدوار شده است و شرکت های داخلی نیز از اینکه می توانند از این فضای مساعد برای تعامل با دنیا و ارتقا سطح فناوری های خود استفاده کنند خرسندند.

از ماحصل این دستاوردها می توان نتیجه گرفت «برجام، نفت را زنده کرد» و یا می توان به صحبت وزیر امور خارجه کشورمان استناد کرد که آذرماه امسال در دیدار با وزیر نفت اعلام کرده بود: «برجام، نفت را زنده نگه داشته است». خیلی فرقی نمی کند. مهم این است که بپذیریم صنعت نفت به عنوان رکن اصلی اقتصاد کشور از اجرایی شدن توافق برجام منتفع شده است.