بازار نفت در 2016؛ سال احیای اوپک

به گزارش روزنامه فایننشال تایمز، پس از دو سال آزمودن همراهی با بازار آزاد، هزینه‎های ناشی از افت قیمت نفت بزرگترین تولیدکنندگان این کالا را وادار کرد که در سال 2016 میلادی دست به دست هم دهند و برای نابودی عرضه مازاد تلاش کنند.

تولیدکنندگان نفت عضو و غیر عضو اوپک پس از ماه‎ها رایزنی و مذاکره سیاسی، توافق کردند که برای نخستین بار پس از آغاز بحران اقتصاد جهانی، تولید خود را کاهش دهند.

نفت سال 2016 را در قیمت بالاتر از سطح 50 دلار به پایان رساند که نزدیک به دو برابر نقطه قعری نزدیک به 27 دلار است که در ماه ژانویه این سال محقق شده بود. اکنون صندوق‎های معاملاتی بیشترین امید را به استمرار شد قیمت نفت دارند. شمار روزافزونی از تحلیل‎گران و سرمایه‎گذاران باور دارند که توافق اوپک سبب کاهش سطح ذخیره‎سازی نفت در جهان خواهد شد و به شتاب گیری توازن در بازارهای جهانی کمک می‎کند.

پس از یک سال طاقت‎فرسا، اوپک به صحنه جهانی بازگشت و مسائل ژئوپولتیک، دوباره بر سیاست‎گذاری بازارهای نفت سایه انداختند.

جیسون بورداف، کارشناس مرکز سیاست‎های جهانی انرژی در دانشگاه کلمبیا، گفت: در سال 2016 شاهد بازگشت اوپک بودیم؛ در تغییر رویکردی شدید، اعضای اوپک با یکدیگر همکاری کردند و با همراه کردن تولیدکنندگان نفت غیر عضو اوپک، توانستند کنشی داشته باشند که قوی‎تر و جدی‎تر از انتظارها بود.

این اقدام، منعکس کننده آسیبی بود که اعضای اوپک از افت قیمت‎ها دیده بودند. بودجه کشورهای نفت‎خیز، دچار آسیب شدید شده بود و شرکت‎های نفتی بین‎المللی وادار شده بودند برای حفظ سودآوری، سرمایه‎گذاری خود را میلیاردها دلار کاهش دهند.

حتی عربستان که در سال 2014 میلادی از سیاست افزایش تولید و فشار به رقیبان طرفداری کرده بود، لحن بلندپروازانه خود را تعدیل کرد. این کشور از دیگر تولیدکنندگان نفت نیز خواست که در کاهش تولید، با آن همراهی کنند و اعلام کرد اگر رقیبانش در درون و بیرون اوپک، به ویژه روسیه، تولید خود برای افزایش قیمت نفت تلاش کنند، این کشور نیز برای این کار آماده است.

به این ترتیب، زمینه برای نخستین کاهش تولید اوپک از سال 2008 میلادی به این سو و نخستین همکاری این سازمان با روسیه و دیگر تولیدکنندگان نفت غیر عضو اوپک، آماده شد. با این همه، در آغاز هیچ اطمینانی نبود که توافقی در این زمینه به دست آید.

در شرایطی که ایران پس از پایان تحریم از ماه ژانویه سال 2016 میلادی برای افزایش صادرات خود آماده می‎شد و آژانس بین‎المللی انرژی درباره غرق شدن بازار در عرضه مازاد هشدار می‎داد، آلکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه، اعلام کرد برای بحث درباره محدودیت تولید، آماده دیدار با نمایندگان اوپک است.

یاسر الگیندی، کارشناس مؤسسه مشاوره مدلی، گفت: نخستین گام در راه بازسازی، اعتراف به وجود مشکل است؛ مهمترین رویداد سال 2016 میلادی، توان عربستان و روسیه در چیرگی بر اختلاف‎های منطقه‎ای و سیاسی و تلاش برای جلوگیری از ادامه افت قیمت نفت بود.

در ماه فوریه سال 2016 میلادی، روسیه و عربستان که بزرگترین صادرکنندگان نفت جهان به شمار می‎آیند، توافق کردند که در صورت همراهی دیگر تولیدکنندگان، آماده‎اند که سطح تولید خود را تثبیت کنند. علی النعیمی، وزیر پیشین نفت عربستان، در آن زمان اعلام کرده بود که آن توافق آغاز فرایندی بود که تا ماه دسامبر امسال طول کشید.

با وجود افزایش حمایت علنی روسیه، دستیابی به توافق همچنان دور از دسترس به نظر می‎رسید.

پافشاری عربستان درباره لزوم حضور ایران سبب شد گفت‎و‎گوها برای توافق درباره تثبیت تولید نفت در ماه آوریل امسال در دوحه قطر، به شکست بینجامد. ایران در شرایطی که بر افزایش تولید و تلاش برای رساندن صادرات خود به سطح پیش از تحریم‎ها تمرکز داشت، برای همراهی با این توافق آماده نبود. حل این مشکل، نیازمند زمان و صبر اعضای اوپک بود.

بورداف گفت: ناکامی نشست دوحه مهم بود و نشان می‎داد رقابت ایران و عربستان جایگاهی ویژه دارد؛ دخالت سران دولت عربستان در آن زمان، به ما یادآوری کرد که مسائل ژئوپولتیک، در تعیین سیاست‎های نفتی نقش دارند.

در نشست اوپک در ماه ژوئن امسال، اعضای این سازمان همچنان درباره روش مدیریت بازار اختلاف داشتند. خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان، به طور علنی از لزوم «جهت دهی به بازار» سخن گفت.

به گفته پال هورسنل، کارشناس بانک استندرد چارترد، خالد الفالح گفتمان حاکم بر اوپک را از «تثبیت سطح تولید» به سوی «کاهش سطح تولید» تغییر داد.

با وجود ادامه گفت‎و‎گوها برای کاهش تولید، عربستان و دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به افزایش تولید خود ادامه دادند. روسیه نیز تولید خود را به بالاترین سطح در دوران پس از فروپاشی شوروی رساند.

باب مکنالی، کارشناس مؤسسه آمریکایی راپیدان، گفت: روسیه و اوپک توانستند با استفاده از اظهارنظرهای جهت‎دار، جلوی قیمت نفت را بگیرند و همزمان، تولید روزانه نفت خود را یک میلیون و 400 هزار بشکه در روز افزایش دهند.

سرانجام اعضای اوپک در ماه سپتامبر امسال در نشست فوق‎العاده خود در الجزیره توانستند به توافقی اولیه برای کاهش تولید دست یابند. در این توافق قرار شد کشورهای بحران زده لیبی و نیجریه از توافق کاهش تولید مستثنی شوند و ایران، با شرایطی ویژه با این توافق همراهی کند. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران، در آن زمان اعلام کرده بود پس از دو سال و نیم، اوپک توانست برای مدیریت بازار به اجماع دست یابد.

با این همه، همچنان کارهای زیادی باید انجام می‎شد. چندین ماه طول کشید که سهم هر کشور از کاهش تولید مشخص شود و این، فرایندی مهم و پیچیده بود که به گفت‎و‎گوهای پنهانی و مداخله سران کشورهای روسیه، عربستان و ایران نیاز داشت.

روسیه به امید تقویت جایگاه خود در خاورمیانه و افزایش قیمت نفت، به طور خصوصی به دیگر کشورها اعلام کرد از توافق کاهش تولید حمایت می‎کند اما باید نخست شاهد پایبندی اعضای اوپک باشد.

در نهایت، بدون عزم جدی عربستان، دستیابی به توافق ممکن نبود. نیاز این کشور به افزایش قیمت نفت برای تأمین بودجه لازم برای هزینه‎های اجتماعی و از آن مهم‎تر، تأکید سران سعودی بر برنامه‎های تحول اقتصادی، زمینه را برای توافق کاهش تولید فراهم کرد.

عربستان در قبال تحمل بیشترین حجم از کاهش تولید، خواهان تعیین سقفی رسمی برای تولید نفت ایران، کاهش تولید از سوی دیگر اعضای اوپک همچون عراق، ایجاد سازکاری برای تضمین پایبندی اعضای این سازمان به کاهش تولید و در نهایت، تضمین همکاری روسیه شد. همه این شرایط محقق شدند.

آمریتا سن، کارشناس مؤسسه انرژی اسپکتس، گفت: در شرایطی که بسیاری از کارشناسان توان اوپک را برای تأثیر بر بازار منتفی می‎دانستند، این سازمان با دستیابی به توافق، آنان را شگفت‎زده کرد؛ اگرچه انتظار پایبندی 100 درصدی به توافق اوپک را نداریم، هیچ تردیدی نیست که این سازمان به دوران تأثیرگذاری باز گشته است.